Το "άγιο τσιπουράκι" και η εποχή των "καζανιών"

Εδώ και 150 χρόνια παράγει το ξακουστό του τσίπουρο, που έχει κατακτήσει τις καρδιές των μερακλήδων απ' άκρη σ' άκρη της Ελλάδας (και όχι μόνο). Ο λόγος για τον Τύρναβο, όπου οι πρώτοι άμβυκες (σ.σ. καζάνια όπου βράζει το τσίπουρο) στήθηκαν πολλά χρόνια πριν, όταν ένας Τυρναβίτης επιχείρησε, σύμφωνα με οδηγίες ξένων, την απόσταξη.

Αφού έβρασε στέμφυλα, μάζεψε σταγόνα-σταγόνα το απόσταγμα και το εγχείρημα του το μιμήθηκαν στη συνέχεια, με επιτυχία, σχεδόν όλοι οι συμπατριώτες του. Από αυτό το πρώτο εγχείρημα έως σήμερα, η παραγωγή τσίπουρου στον Τύρναβο έχει εξελιχθεί και συνεχίζεται με σεβασμό στην παράδοση.

Για την παραγωγή του τσίπουρου, οι αμπελουργοί συνθλίβουν τα σταφύλια και τα φλούδια, τα λεγόμενα στέμφυλα και στη συνέχεια τα βράζουν στους άμβυκες. Ο ατμός που δημιουργείται μετατρέπεται, με ένα σύστημα σωληνώσεων (που ψύχονται), σε οινοπνευματώδες υγρό. Αυτό το απόσταγμα είναι το τσίπουρο.

Η ονομασία του σε ούζο, επισημαίνουν τα ίδια στοιχεία του δήμου Τυρνάβου, οφείλεται σε παρέα Τυρναβιτών, ένα μέλος της οποίας (Αρμένιος γιατρός), συνέστησε σε ποτοποιό να προσθέσει και κάποια άλλη ουσία (πιθανόν γλυκάνισο) για να παραχθεί τσίπουρο καλύτερης ποιότητας. Αυτός ακολούθησε τη συμβουλή του γιατρού, και όταν την επομένη, οι φίλοι πήγαν να δοκιμάσουν το νέο απόσταγμα, ο πρώτος που το δοκίμασε ενθουσιάστηκε και αναφώνησε: "Μωρέ αυτό είναι ούζο Μασσαλίας". Έτσι το ποτό πήρε την ονομασία "ούζο".

Αυτό ειπώθηκε γιατί, εκείνη την εποχή, τα εκλεκτότερα από τα κουκούλια που παράγονταν στον Τύρναβο, αμπαλάρονταν και στέλνονταν στο λιμάνι του Βόλου με την επιγραφή "USO MASSALIA", δηλαδή με προορισμό και «προς χρήση στη Μασσαλία». Τα εκλεκτά κουκούλια ήταν, λοιπόν, η αιτία να πάρει και το εκλεκτό τσίπουρο την ονομασία "ούζο".

Κάθε χρόνο, από τις 10 Σεπτεμβρίου μέχρι της 15 Οκτωβρίου, γίνεται ο τρύγος των σταφυλιών. Τα σταφύλια μεταφέρονται από το αμπέλι με πλαστικές κλούβες ή με μεταλλικές κόφες σε ειδικές δεξαμενές (στέρνες), φτιαγμένες συνήθως από μπετόν, με χωρητικότητα από 4 έως 20 τόνους. Τοποθετούνται στις δεξαμενές και ακολουθεί η ζύμωσή τους (δημιουργία μυκήτων, που μετατρέπει τη ζάχαρη σε οινόπνευμα).

Η παραγωγή του παραδοσιακού τσίπουρου αποτελεί ολόκληρη ιεροτελεστία. Οκτώβριος, Νοέμβριος και Δεκέμβριος είναι οι μήνες που σηματοδοτούν την έναρξη της χειμερινής περιόδου και το οριστικό τέλος κάποιου ζεστού καλοκαιριού. Για την περιοχή του Τυρνάβου όμως, χρόνια τώρα, η σημασία τους ήταν πάντα ξεχωριστή, αφού αποτελούν τη συνέχεια μιας παράδοσης η οποία, επιμένει να αναβιώνει ακόμα, από την εποχή της τουρκοκρατίας. Βρισκόμαστε, λοιπόν, στην εποχή των "καζανιών", εκεί που οι άμβυκες και οι αποστακτήρες δουλεύουν νύχτα-μέρα γύρω από τη φωτιά, ακολουθώντας χρόνια τώρα το ίδιο τελετουργικό.

Ο δήμαρχος Τυρνάβου, Χρήστος Κιτσίδης, επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι σε μια εποχή που γίνονται τόσες προσπάθειες για την ανάδειξη του τσίπουρου, ο δήμος Τυρνάβου δηλώνει αποφασισμένος να σεβαστεί το μόχθο των παραγωγών που δίνουν ένα εκλεκτό προϊόν, άρρηκτα συνδεδεμένο με την παράδοση του τόπου μας.

Από την πλευρά του, ο δημοτικός σύμβουλος, Σάκης Κωστούλας, τόνισε ότι η πολιτεία πρέπει να υπερασπισθεί το εισόδημα των αγροτών, αφού το τσίπουρο αποτελεί ελπίδα για τη διατήρηση της αμπελοκαλλιέργειας στην περιοχή μας.

Σήμερα, η παραγωγή τσίπουρου γίνεται με δύο τρόπους: ο ένας είναι από τους αμπελουργούς, με το καθεστώς των διήμερων αμβύκων (το προϊόν των οποίων διατίθεται μόνο χύμα), αλλά και από οργανωμένα αποσταγματοποιεία, τα οποία το διαθέτουν υποχρεωτικά εμφιαλωμένο μέχρι του όγκου των 5 λίτρων.

Ο δήμος Τυρνάβου

Δεκαέξι μόλις χλμ. Β.Δ. της Λάρισας συναντάμε την πόλη του Τυρνάβου (παλιότερη ονομασία Τρίνοβος ή Τρίνοβον), έδρα ομώνυμου Δήμου. Επικράτησαν τρεις εκδοχές σχετικά με την προέλευση του ονόματος. Η πρώτη αναφέρει πως πρόκειται για σλαβική λέξη, που σημαίνει αγκαθότοπος, ενώ σύμφωνα με τη δεύτερη εκδοχή, ο Τύρναβος έλαβε το όνομα του από τις τούρνες, δηλ. τα ψάρια, που διαβιούσαν στα νερά του Τιταρήσιου ποταμού ή Ξηριά.

Η τρίτη εκδοχή βασίζεται στο χειρόγραφο του 10ου αιώνα "Βίος του Αγίου Νικολάου του Νέου το εν Βουναίνη", όπου αναφέρεται το τοπωνύμιο "όρος Τέρναβον". Πολλοί ταύτισαν το όρος με τη σημερινή Μελούνα, στα ριζά της οποίας βρίσκεται ο Τύρναβος. Χτισμένος αριστερά του Τιταρήσιου σε 90μ. ύψος (που πηγάζει από το όρος Τίταρος), είναι στο σταυροδρόμι, που συνδέει την πεδιάδα της Λάρισας με την Ελασσόνα.

Η εκτεταμένη αμπελοκαλλιέργεια θεωρείται ακόμα και σήμερα ο κύριος συντελεστής της οικονομικής ανάπτυξης του Τυρνάβου, στο οποίο θα πρέπει να προστεθούν η βαμβακοκαλλιέργεια και η πρόοδος της γεωργίας γενικότερα.