Νάουσα, η πόλη του οίνου και της αμπέλου

"Το σταφύλι είναι προϊόν του ήλιου και το κρασί το παιδί που μεγαλώνει στο σκοτάδι." (Γιάννης Μπουτάρης).

Την αποκαλούν "Πόλη Οίνου και Αμπέλου" για την ποιότητα των κρασιών της, με τον τίτλο της να τον έχει αποκτήσει από το ειδικό Ινστιτούτο του Παρισιού. Τη φήμη αυτή διατηρεί ως σήμερα η Νάουσα για τα "Ονομασίας Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητας" κρασιά της.

Σήμερα, στις νοτιοανατολικές πλαγιές του Βέρμιου, σε υψόμετρο από 150 μ. έως 350 μ. απλώνονται απέραντοι αμπελώνες με κυρίαρχη ποικιλία, το βασιλιά της Μακεδονικής γης, το "ρωμαλέο και αντρίκιο" ξινόμαυρο. Για το κρασί της μιλούν από το 1728 ξένοι ταξιδιώτες, πρόξενοι και περιηγητές που πέρασαν από την περιοχή.

"Ο οίνος της Ναούσης είναι εν Μακεδονία ότι ο Βουργουνδίας εν Γαλλία, τον πωλούν πάντοτε εις τιμήν διπλάσια των άλλων οίνων...", έγραφε ο Γάλλος περιηγητής και πρόξενος στη Θεσσαλονίκη Cousinery, που ταξίδεψε στη δυτική Μακεδονία το 1814.

Το κρασί στη Νάουσα έχει άρρηκτη σχέση όχι μόνο με την οικονομία, αλλά και με τον πολιτισμό και την παράδοση της πόλης.

Όπως εξηγεί ο Γιάννης Μπουτάρης, η παρουσία ενεργού και προοδευτικού αγροτικού πληθυσμού με παραδοσιακές καταβολές στην αμπελουργία (ντόπιοι, παλιοί Ναουσαίοι, πρόσφυγες Ανατολικής Ρωμυλίας) αλλά και χωρίς καμία προηγούμενη παράδοση (πρόσφυγες Μικράς Ασίας - Πόντου), αυτή η βαθιά αγροτική συνείδηση σε συνδυασμό με την προοδευτική διάθεση είναι που έκανε τόσο ενδιαφέροντα το ναουσαίικο αμπελώνα.

"Το κρασί δεν είναι βιομηχανικό προϊόν". "Είναι αποτέλεσμα μόχθου πολλών ανθρώπων, προϊόν της γης και πολλής φροντίδας. Σαν τέτοιο πρέπει να το δούμε και να το αγαπήσουμε", λέει ο Γ. Μπουτάρης.

Η αναγέννηση της αμπελοκαλλιέργειας τοποθετείται προς το τέλος της δεκαετίας του 1960. Σήμερα, καλλιεργούνται περίπου 6.000 στρέμματα γύρω από την πόλη της Νάουσας και δραστηριοποιούνται 18 οινοπαραγωγοί με ετικέτες πασίγνωστες στους λάτρεις του καλού κρασιού. Οι μεγαλύτερες εκτάσεις αμπελώνων βρίσκονται στην περιοχή της Νέας Στράντζας, βορειοανατολικά της Νάουσας, στον εύφορο τόπο που τον επέλεξαν κάτοικοι της Ανατολικής Θράκης για να ξαναδημιουργήσουν, μετά τον ξεριζωμό του 1914, μια νέα πατρίδα που να μοιάζει με τον τόπο καταγωγής τους. Οι απέραντοι αμπελώνες απλώνονται σε έκταση 7.000 στρεμμάτων και αποδίδουν περί τους 4.500 τόνους σταφύλι, δίνοντας μια συνολική παραγωγή κρασιού με Ονομασία Προέλευσης "Νάουσα" που φθάνει τα 4.500.000 λίτρα. Από το 1990 η ποικιλία των κρασιών της Νάουσας έχει επεκταθεί πέραν του ΟΠΑΠ Νάουσας και παράγεται τοπικός Ημαθίας με ποικιλίες "μερλό", "καμπερνέ" και "σιράχ", εκτός του ξινόμαυρου, αλλά και του λευκού από ξινόμαυρο. Συνολικά δεκαοκτώ οινοποιεία δραστηριοποιούνται στη Ζώνη Ονομασίας Προέλευσης και είναι ανοιχτά και επισκέψιμα. Κάθε χρόνο, την περίοδο του τρύγου, από Σεπτέμβριο έως Νοέμβριο, πραγματοποιούνται οι εκδηλώσεις "Οίνος και Πολιτισμός", στη Νάουσα, το Γιαννακοχώρι, τη Στενήμαχο και τη Νέα Στράντζα.

Η Διαδρομή του Κρασιού

Η προτεινόμενη Διαδρομή του Κρασιού περνά από τα επισκέψιμα οινοποιεία στην περιοχή της Νάουσας: Μπουτάρη στη Στενήμαχο, Δαλαμάρα στη Νάουσα, Κτήμα Χρυσοχόου και Κτήμα Φουντή στη Νέα Στράντζα, Κυρ-Γιάννη στο Γιαννακοχώρι, Αργατία στο Ροδοχώρι και Βαένι Νάουσα στην Επισκοπή.

Λίγο πριν την Νάουσα θα κατευθυνθείτε στο Οινοποιείο της Οινοποιητικής Μπουτάρη (23320 41666, www.boutari.gr) στη Στενήμαχο (υπεύθυνος: Τάνια Λούκα). Επιστρέφοντας στην εθνική οδό Βέροιας - Νάουσας θα κατευθυνθείτε προς την περιοχή της Νέας Στράντζας, είτε στρίβοντας αριστερά περνώντας μέσα από τη Νάουσα, κάνοντας μια στάση και στην Οινοποιία Δαλαμάρα (Υπεύθυνος: Αικατερίνη Δαλαμάρα), είτε συνεχίζοντας ευθεία, περνώντας την περιοχή των Λευκαδίων. Στην Επισκοπή, στο 22ο χλμ της εθνικής οδού Βέροιας - Έδεσσας θα συναντήσετε το οινοποιείο Βαένι (www.vaeni-naoussa.gr). Εκεί, θα ξεναγηθείτε στους χώρους οινοποίησης και παλαίωσης που βρίσκονται στο υπόγειο του κτιρίου. (τηλ 23320 44274 www.vaeni-naoussa.gr). Στρίβοντας, θα κατευθυνθείτε προς το Γιαννακοχώρι και την κύρια αμπελουργική περιοχή της Νέας Στράντζας, με πρώτη επίσκεψη στην περιοχή πλάι στον Συνεταιρισμό το Κτήμα Φουντή (βλ. χωρίς μυστικά), όπου δίπλα βρίσκεται και η παραδοσιακή ταβέρνα Ρακοκάζανο. (Τηλ: 23320 48255 www.ktimafoundi.gr ). Έπειτα, στην περιοχή Καραούτσα Στράντζας, μπορείτε να επισκεφτείτε το Κτήμα Χρυσοχόου (τηλ. 23320 45080 www.chrisohoou.com). Ένας από τους χώρους του οινοποιείου είναι το μουσείο, αποτελούμενο από διάφορα αμπελουργικά αντικείμενα (ξύλινα πατητήρια του 1900, καλάθια μεταφοράς των σταφυλιών κατά τη διάρκεια του τρύγου, εργαλεία που χρησιμοποιούνταν για τις εργασίες στο αμπέλι, κ.λπ.) καθώς και οινολογικά (παλιές νταμιτζάνες, κανάτες μεταφοράς κρασιού, εμφιαλωτική μηχανή, ταπωτικό, ετικετέζα, κ.λπ.) (υπεύθυνος: Κείμης Χρυσοχόου). Η διαδρομή συνεχίζεται για το Κτήμα του κυρ-Γιάννη στην περιοχή της Ράμνιστας στο Γιανακοχώρι (Τηλ.23320 51100 www.kiryianni.gr) (Υπεύθυνος: Ελπίδα Παλαμίδα). Η διαδρομή στη συνέχεια πηγαίνει προς το Ροδοχώρι, όπου και συναντάτε το οινοποιείο της Αργατίας, (Τηλ. 23320 51080, 6972884212) σε υψόμετρο 600 μέτρων, την "καρδιά" της ομώνυμης αμπελουργικής ζώνης. (Υπεύθυνος: Χαρούλα Γεωργιάδη). Ολοκληρώνοντας την περιήγησή σας στα κύρια οινοποιεία της περιοχής μπορείτε είτε να συνεχίσετε προς Αγία Φωτεινή και Γραμματικό μπαίνοντας στο νομό Πέλλας, για να βρεθείτε στη Νάουσα από άλλο δρόμο, είτε να επιστρέψετε από τη διαδρομή που ήρθατε. Κλείνοντας αυτή τη θεματική διαδρομή μπορείτε στη Νάουσα να επισκεφτείτε το Μουσείο Οίνου και Αμπέλου.

Κτήμα κυρ-Γιάννη

Καλός οινοποιός είναι: "Αυτός που αγαπάει το σταφύλι από την ώρα που θα το δει ασήμαντο ανθάκι ως την ώρα που θα βάλει την ετικέτα στο κρασί που έκανε. Αυτός που μπορεί να ονειρεύεται και μπορεί να ξεχωρίσει το όνειρο από την πραγματικότητα, το όνειρο από τον στόχο. Αυτός που μυρίζει το χώμα, το ξύλο, το πράσινο φύλλο, το πρωινό και απογευματινό αέρα, τη διάθεση του φεγγαριού και του διπλανού του". (Γιάννης Μπουτάρης). Με αυτή την επιγραφή το οινοποιείο του κυρ-Γιάννη, στην περιοχή της Ράμνιστας στο Γιανακοχώρι υποδέχεται εκείνον που με τα πρώτα του βήματα ήδη αισθάνεται φιλόξενος. Η ιστορία ξεκινά όταν ο παππούς Γιάννης Μπουτάρης κατεβαίνει από το Νυμφαίο στη Νάουσα, όπου ιδρύει το πρώτο οινοποιείο. Η επαγγελματική δραστηριότητα του παππού, καθορίζει το πεπρωμένο της οικογένειας. Ο μικρός Γιάννης κάνει αργότερα την πρώτη του επαναστατική κίνηση. Στη δεκαετία του 1960 η αμπελουργία στη Νάουσα διανύει περίοδο παρακμής. Μετά τον πόλεμο, όλοι είχαν αρχίσει να επενδύουν στα ροδάκινα και το κρασί είχε υποβαθμιστεί. Ο Γιάννης Μπουτάρης, όμως, έβλεπε το μέλλον και χάρη στο πείσμα του, την αγορά του αμπελώνα, έδωσε εκείνη την ώθηση που σήμερα καθιστά τη Νάουσα, ως τη σημαντικότερη περιοχή αμπελουργίας σε ολόκληρη τη χώρα. Κατά την πρώτη τριετία του 1970 ολοκληρώθηκε η φύτευση των περίπου 500 στρεμμάτων, με αμιγή ποικιλία ξινόμαυρου σε γραμμικό υποστυλωμένο αμπελώνα, μία τεχνική που εφαρμοζόταν για πρώτη φορά στην αμπελουργική ζώνη της Νάουσας. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, μια αποθήκη του κτήματος μετατρέπεται σε πειραματικό οινοποιείο. Το οινοποιείο αυτό σήμερα πλέον είναι ένα άρτια εξοπλισμένο κέντρο οινοποίησης, παλαίωσης σε βαρέλια και εμφιάλωσης όλων των προϊόντων του κτήματος. Ο Γιάννης Σ. Μπουτάρης αναπτύσσει σήμερα ανεξάρτητα τη δραστηριότητά του στο Κτήμα κυρ-Γιάννη, μαζί με τους γιους του, Στέλιο, στη διοίκηση της επιχείρησης και τη διεύθυνση πωλήσεων και Μιχάλη, στη διεύθυνση παραγωγής και την ανάπτυξη αμπελουργικής έρευνας. Σήμερα είναι φυτεμένα 220 στρέμματα ξινόμαυρο που δίνουν 160 - 180 τόνους σταφύλι, 70 στρέμματα Merlot με 60 τόνους παραγωγή και 50 στρέμματα Syrah με 42 τόνους παραγωγή. Φτάνοντας, θα αντικρίσετε την εικόνα που έχετε δει σε όλες τις ετικέτες των κρασιών κυρ-Γιάννη. Η "κούλα" ή "δραγατσά", τριώροφο κτίσμα 250 ετών, ο πύργος-παρατηρητήριο, στέκει καταμεσής του κτήματος, δίπλα στην αιωνόβια βελανιδιά. Η αναπαλαίωση του κτιρίου έγινε το 2000. Σήμερα, η "κούλα" έχει μετατραπεί σε σπίτι της οικογένειας όπου διαμένουν ο Στέλιος και ο Μιχάλης. Στο κέντρο του αμπελώνα το οινοποιείο περιμένει τους επισκέπτες (Τηλ: 23320 51100 www.kiryianni.gr Υπεύθυνος: Ελπίδα Παλαμίδα).

Μουσείο Οίνου και Αμπέλου

Το Μουσείο Οίνου και Αμπέλου της Νάουσας στεγάζεται στο ισόγειο του παραδοσιακού κτιρίου Ιωάννου Μπουτάρη - το πρώτο οργανωμένο οινοποιείο της Νάουσας (1908) και παρουσιάζει την ιστορία της αμπελοκαλλιέργειας και της οινοπαραγωγής στην περιοχή της Νάουσας από τον 17o αιώνα ως σήμερα. Στο μουσείο υπάρχουν εκθέματα, τα οποία παρουσιάζουν στον επισκέπτη ή στο μελετητή, όλη την παραδοσιακή διαδικασία παραγωγής κρασιού - από τον αμπελώνα μέχρι την αποθήκευσή του σε βαρέλια - καθώς επίσης και μικροαντικείμενα που είναι απαραίτητα για τη διαδικασία παραγωγής και κατανάλωσης του κρασιού. Στόχος του μουσείου είναι να παρουσιάσει τη σημαντική θέση της αμπελουργίας και οινοποιίας στη Νάουσα, την εξέλιξή της στο χρόνο και την ομαλή μετάβαση από την παραδοσιακή στη σύγχρονη μορφή της. Θα δείτε παλιά αντικείμενα αμπελοκαλλιέργειας και οινοπαραγωγής από την περιοχή της Νάουσας. Η έκθεση ολοκληρώνεται με την παρουσίαση των σύγχρονων οργανωμένων οινοποιείων της περιοχής, παρέχοντας στον επισκέπτη μια σαφή εικόνα για τη σημασία της σύγχρονης αμπελοοινικής δραστηριότητας στη Νάουσα.