Μέχρι την τελευταία ακόμη στιγμή η Ελλάδα κατέβαλε κάθε προσπάθεια ν’ αποτρέψει τον πόλεμο. Ο λαός δεν είχε καμιά αμφιβολία ότι από στιγμή σε στιγμή τα όπλα θα είχαν το λόγο. Ψύχραιμος παρ΄ όλα αυτά και συγκρατημένος περίμενε την θύελλά. Και η Κυβέρνησης – περισσότερο ακόμη αυτή – δεν είχαν καμία αμφιβολία για τις ιταλικές προθέσεις. Ήθελε μόνο να διατηρήσει κάποια ελπίδα. Γι αυτό και διέταξε να δοθεί στο «Βασιλικόν» ή αποφασισμένη «πρώτη» του μελοδράματος του Πουτσίνι « Μαντάμ Μπατερφλάι». Θα ήταν το πρώτο έργο της Λυρικής σκηνής για τη χειμερινή περίοδο. Η κοινή γνώμη που είχε πρόσφατη την ανάμνηση του τορπιλισμού της «Έλλης» δεν μπορούσαν να εξηγήσουν το νόημα της παράστασης , γιατί δεν μπορούσαν να ξέρουν τον απεγνωσμένο αγώνα της Ελλάδας να μην εμπλακεί στη φοβερή δίνη του πολέμου.
Η κυβέρνηση του Ι. Μεταξά διέταξε ακόμη τον διευθυντή του θεάτρου ν΄ αναγγείλει με δική του πρωτοβουλία την παράσταση στην ιταλική πρεσβεία και να την καλέσει να δεχθεί την πρόσκληση στην ίδια παράσταση, του γιου του διάσημου σκηνοθέτη για να τιμηθεί έτσι περισσότερο η μνήμη του.
Στο παιχνίδι που παιζόταν στα διπλωματικά παρασκήνια, η παράσταση ήταν το τελευταίο ελληνικό «ατού». Οι Ιταλοί πήραν την πρόσκληση και την παράσταση ώρες ένδειξη αδυναμία της ελληνικής κυβέρνησης και ως ευκαιρία να προετοιμάζουν την επίθεση τους, χωρίς τίποτα να έχουν υποπτευθεί οι Έλληνες. Οργάνωσαν έτσι τη συμμετοχή τους στην παράσταση σαν να πρόκειται για φιλελληνικότητα ιταλική εκδήλωση. Έπεσαν όμως στην ελληνική παγίδα και μετά λίγες ώρες όλος ο κόσμος θα ‘βλεπε πως ένα μεγάλο έθνος μπορούσε να χρησιμοποιεί τόσο ευτελή μέσα και χονδροειδή προπαγάνδα για να καλύψει τα καταχθόνια σχέδια
Η παράσταση δόθηκε στις 25 Οκτώβρη και είχε τον χαρακτήρα αδελφώσεως των δυο λαών. Ήδη όμως ο Ιταλός πρέσβης Γκράτσι , ήξερε ότι τα πράγματα είχαν επιταχυνθεί και η παράσταση της «μαντάμ Μπατερφλάι» τίποτα μ άλλο δεν ήταν παρά μια κωμωδία.» Το βράδυ της 23ης ή τη; Επομένης Πέμπτης πρωί ο στρατιωτικός ακόλουθος της Ιταλίας στην Αθήνα τη εποχή εκείνη Λ. Μοντίνι στο βιβλίο του : « Πρόλογος εις την ιταλοεεληνική ρήξιν» γράφει ελήφθη στην πρεσβεία η διαταγή να σταλεί αμέσως, αεροπορικώς στη Ρώμη ο πρώτος γραμματέας της πρεσβείας Φορνάρι, για να πάρει επείγοντος ανακοινώσεις για την πρεσβεία, καλύπτοντας όμως το ταξίδι με το πρόσχημα « οικογενειακών λόγων» . Ο Φορνάρι , επειδή δεν υπήρχε πλέον τακτική αεροπορική συγκοινωνία δεν μπορούσε να φύγει και τότε η Ρώμη ανήγγειλε την άφιξη ενός υπαλλήλου του υπουργείου των Εξωτερικών, με ειδικό αεροπλάνο. Δεν υπήρχε αμφιβολία ότι πρόκειται περί επισήμων ανακοινώσεων σχετικά με το διάβημα που μας είχε προαναγγελθεί…»
Ο Γκράτσι , φανταζόμενος ότι η ελληνική κυβέρνηση ήταν τελείως ανίδεη των σχεδίων από την πλευρά της Ιταλίας και θέλοντας μέχρι την τελευταία στιγμή να την κρατήσει στην κατάσταση της άγνοιας , αποφάσισε να δώσει μεγάλη δεξίωση στην ιταλική πρεσβεία το βράδυ της 26ης την επόμενη της παράστασης του έργου του Πουτσίνι. Το ίδιο πρωί ο Γκρατσι έπαιρνε το τηλεγράφημα από τη ρώμη που του ανήγγειλε την αποστολή άλλου τηλεγραφήματος που θα περιέχει τις οδηγίες που θα δίνονταν στον Φορνάρι αν είχε μεταβεί στη Ρώμη . Τις πρώτες απογευματινές ώρες πήραν στην πρεσβεία μέρος ενός τηλεγραφήματος που θα το έδιναν στην ελληνική κυβέρνηση.
Το πρώτο αυτό μέρος αναφέρει ότι το τηλεγράφημα θα δινόταν στον πρωθυπουργό της χώρας στις τρεις το πρωί της 28ης Οκτώβρη Ο Γκράτσι, όπως γράφει ο ίδιος στο βιβλίο του ¨Αρχή του τέλους» την 26η , θα συμβουλευθεί τον στρατιωτικό ακόλουθο αν δεν θα έπρεπε να αναβληθεί η δεξίωση. Ο Μοντίνι τον απέτρεψε Του ανέφερε ότι ο πόλεμος θα είχε αιφνιδιαστικό και κεραυνοβόλο χαρακτήρα. Αναβολή της δεξίωσης που είχε αναγγελθεί προ ημερών και για την οποία είχαν ήδη προ ημερών σταλεί ο προσκλήσεις, θα έδινε στην κυβέρνηση Μεταξά – που τη θεωρούσαν ανίδεη και ανύποπτη των όσων συμβαίνουν πίσω από την πλάτη της – το σύνθημα του συναγερμού και η ευθύνη του θα ήταν μεγάλη. Αγνοούσε προφανώς ότι ο συναγερμό9ς αυτός είχε σημανθεί για κάθε ελληνική ψυχή. Οι καθημερινές προκλήσεις και ο τορπιλισμός της «Έλλης» είχαν κινητοποιήσει κάθε ελληνική καρδιά και είχαν του Έλληνες σε μια μυστική απόφαση , σταθερή και ακλόνητη.
Στο υπουργικό Συμβούλιο που είχε συγκροτηθεί πριν τη δεξίωση ο Μεταξάς δήλωσε στους υπουργούς: « Θα λάβετε μια πρόσκληση από την Ιταλική πρεσβεία. Βεβαίως δεν πρόκειται να παρευρεθείτε».
Θα παρεβρίσκοντω μόνο από τους Έλληνες επισήμους, σύμφωνα με τις οδηγίες του ιδίου, ο μόνιμος υφυπουργός των Εξωτερικών και ο υφυπουργός Τύπου και Τουρισμού. Παραβρέθηκαν ακόμη καλλιτέχνες που πήραν μέρος στην παράσταση της « Μαντάμ Μπατερφλάι» οι πρωταγωνιστές του «βασιλικού» θεάτρου αρκετά μέλη της αθηναϊκής κοινωνίας εκπρόσωποι των γραμμάτων και των Τεχνών, και οι πρεσβευτές της Γερμανίας, Βουλγαρίας, Ισπανίας, Ουγγαρίας Νοτιοσλαβίας και των άλλων ουδέτερων κρατών.
Ο Γκρατσι δέχθηκε τους καλεσμένους με εκδηλώσεις χαράς και εγκαρδιότητας. « Εν τούτοις, γράφει ο ίδιος , πνεύμα στενοχώριας ήταν απλωμένο στη δεξίωση, εφαίνετο σαν να είχαν όλοι την εντύπωση ότι επαίζετω κωμωδία…»
Ενθυμούμαι – γράφει ο Μποτίνι – τα περίλυπα ή και ειρωνικά βλέμματα που ερίποντο στις συναδελφωμένες ελληνικές και ιταλικές σημαιούλες στον μπουφέ και σε μια μεγάλη τούρτα στην οποία διάβαζε κανείς της λέξεις: « Ζήτω η Ελλάς». Εμεναν ακέραια και κανείς δεν είχε το θάρρος να την κόψει.
Κατά τη προσωπική αφήγηση του Νοτιοσλάβου πρεσβευτή Α. Βούκσεβιτς στον Κ. Κοτζιά, τότε υπουργός της Διοίκησης Πρωτευούσης, όταν και οι δυο βρίσκονταν πρόσφυγες στη Νέα Υόρκη, πολλά περίεργα πράγματα συνέβησαν στη δεξίωση. Έξω από την πρεσβεία άγνωστοι είχαν ρίξει καρφιά κι αυτά προκάλεσαν έκρηξη των αεροθαλάμων των αυτοκινήτων. Το επεισόδιο είχε προκαλέσει σύγχυση στους καλεσμένους που έφθασαν στην πρεσβεία και ήταν φανερός ο εκνευρισμός του Γράτσι. Είχε στην τσέπη του μερικά καρφιά, τα έδειχνε στους καλεσμένου; Και έριχνε την ευθύνη στους αστυνομικούς ( χωροφύλακες) που φρουρούσαν την πρεσβεία.
Τι συνέβαινε στην πραγματικότητα το ξέρουμε από το βιβλίο του ιταλού στρατιωτικού ακολούθου Μοντίνι: « Το βράδυ της 26ης Οκτώβρη, μέρα Σαββάτο, ενώ περιμέναμε την άφιξη των καλεσμένων στη δεξίωση – προσωπικοτήτων από τον ελληνικό κόσμο των γραμμάτων και των τεχνών και μελών της ιταλικής παροικίας – άρχισαν να φθάνουν στην πρεσβεία μεγάλα κρυπτογραφημένα τηλεγραφήματα. Κατά τη διάρκεια της νύχτας έφθασαν τέσσερα που περιείχαν την ανακοίνωση και τον τρόπο επιδόσεως τους στην ελληνική κυβέρνηση. Επειδή όμως τα τέσσερα μέρη στα οποία ήταν υποδιηρεμένο το μακρύ κρυπτογράφημα δεν έφθασαν χρονολογικώς και ανάλογα με την ώρα της αποστολής των συνέβη, ώστε το πρώτο μέρος που περιείχε τον τρόπο της επίδοσης του τηλεσηγράφου , να φθάσει τελευταίο στις πέντε το πρωί, με αποτέλεσμα να μην ξέρει ο πρεσβευτής πότε θα προέβαινε στο σοβαρότατο διάβημά του. Είναι εύκολο να φανταστεί κανείς τον ευνόητο εκνευρισμό του, τόσο περισσότερο που φοβόταν ότι θα ήταν υποχρεωμένος να διακόψει από τη μια στιγμή στην άλλη τη δεξίωση για να κηρύξει τον πόλεμο εναντίον της Ελλάδας.
Η κυβέρνηση του Ι. Μεταξά διέταξε ακόμη τον διευθυντή του θεάτρου ν΄ αναγγείλει με δική του πρωτοβουλία την παράσταση στην ιταλική πρεσβεία και να την καλέσει να δεχθεί την πρόσκληση στην ίδια παράσταση, του γιου του διάσημου σκηνοθέτη για να τιμηθεί έτσι περισσότερο η μνήμη του.
Στο παιχνίδι που παιζόταν στα διπλωματικά παρασκήνια, η παράσταση ήταν το τελευταίο ελληνικό «ατού». Οι Ιταλοί πήραν την πρόσκληση και την παράσταση ώρες ένδειξη αδυναμία της ελληνικής κυβέρνησης και ως ευκαιρία να προετοιμάζουν την επίθεση τους, χωρίς τίποτα να έχουν υποπτευθεί οι Έλληνες. Οργάνωσαν έτσι τη συμμετοχή τους στην παράσταση σαν να πρόκειται για φιλελληνικότητα ιταλική εκδήλωση. Έπεσαν όμως στην ελληνική παγίδα και μετά λίγες ώρες όλος ο κόσμος θα ‘βλεπε πως ένα μεγάλο έθνος μπορούσε να χρησιμοποιεί τόσο ευτελή μέσα και χονδροειδή προπαγάνδα για να καλύψει τα καταχθόνια σχέδια
Η παράσταση δόθηκε στις 25 Οκτώβρη και είχε τον χαρακτήρα αδελφώσεως των δυο λαών. Ήδη όμως ο Ιταλός πρέσβης Γκράτσι , ήξερε ότι τα πράγματα είχαν επιταχυνθεί και η παράσταση της «μαντάμ Μπατερφλάι» τίποτα μ άλλο δεν ήταν παρά μια κωμωδία.» Το βράδυ της 23ης ή τη; Επομένης Πέμπτης πρωί ο στρατιωτικός ακόλουθος της Ιταλίας στην Αθήνα τη εποχή εκείνη Λ. Μοντίνι στο βιβλίο του : « Πρόλογος εις την ιταλοεεληνική ρήξιν» γράφει ελήφθη στην πρεσβεία η διαταγή να σταλεί αμέσως, αεροπορικώς στη Ρώμη ο πρώτος γραμματέας της πρεσβείας Φορνάρι, για να πάρει επείγοντος ανακοινώσεις για την πρεσβεία, καλύπτοντας όμως το ταξίδι με το πρόσχημα « οικογενειακών λόγων» . Ο Φορνάρι , επειδή δεν υπήρχε πλέον τακτική αεροπορική συγκοινωνία δεν μπορούσε να φύγει και τότε η Ρώμη ανήγγειλε την άφιξη ενός υπαλλήλου του υπουργείου των Εξωτερικών, με ειδικό αεροπλάνο. Δεν υπήρχε αμφιβολία ότι πρόκειται περί επισήμων ανακοινώσεων σχετικά με το διάβημα που μας είχε προαναγγελθεί…»
Ο Γκράτσι , φανταζόμενος ότι η ελληνική κυβέρνηση ήταν τελείως ανίδεη των σχεδίων από την πλευρά της Ιταλίας και θέλοντας μέχρι την τελευταία στιγμή να την κρατήσει στην κατάσταση της άγνοιας , αποφάσισε να δώσει μεγάλη δεξίωση στην ιταλική πρεσβεία το βράδυ της 26ης την επόμενη της παράστασης του έργου του Πουτσίνι. Το ίδιο πρωί ο Γκρατσι έπαιρνε το τηλεγράφημα από τη ρώμη που του ανήγγειλε την αποστολή άλλου τηλεγραφήματος που θα περιέχει τις οδηγίες που θα δίνονταν στον Φορνάρι αν είχε μεταβεί στη Ρώμη . Τις πρώτες απογευματινές ώρες πήραν στην πρεσβεία μέρος ενός τηλεγραφήματος που θα το έδιναν στην ελληνική κυβέρνηση.
Το πρώτο αυτό μέρος αναφέρει ότι το τηλεγράφημα θα δινόταν στον πρωθυπουργό της χώρας στις τρεις το πρωί της 28ης Οκτώβρη Ο Γκράτσι, όπως γράφει ο ίδιος στο βιβλίο του ¨Αρχή του τέλους» την 26η , θα συμβουλευθεί τον στρατιωτικό ακόλουθο αν δεν θα έπρεπε να αναβληθεί η δεξίωση. Ο Μοντίνι τον απέτρεψε Του ανέφερε ότι ο πόλεμος θα είχε αιφνιδιαστικό και κεραυνοβόλο χαρακτήρα. Αναβολή της δεξίωσης που είχε αναγγελθεί προ ημερών και για την οποία είχαν ήδη προ ημερών σταλεί ο προσκλήσεις, θα έδινε στην κυβέρνηση Μεταξά – που τη θεωρούσαν ανίδεη και ανύποπτη των όσων συμβαίνουν πίσω από την πλάτη της – το σύνθημα του συναγερμού και η ευθύνη του θα ήταν μεγάλη. Αγνοούσε προφανώς ότι ο συναγερμό9ς αυτός είχε σημανθεί για κάθε ελληνική ψυχή. Οι καθημερινές προκλήσεις και ο τορπιλισμός της «Έλλης» είχαν κινητοποιήσει κάθε ελληνική καρδιά και είχαν του Έλληνες σε μια μυστική απόφαση , σταθερή και ακλόνητη.
Στο υπουργικό Συμβούλιο που είχε συγκροτηθεί πριν τη δεξίωση ο Μεταξάς δήλωσε στους υπουργούς: « Θα λάβετε μια πρόσκληση από την Ιταλική πρεσβεία. Βεβαίως δεν πρόκειται να παρευρεθείτε».
Θα παρεβρίσκοντω μόνο από τους Έλληνες επισήμους, σύμφωνα με τις οδηγίες του ιδίου, ο μόνιμος υφυπουργός των Εξωτερικών και ο υφυπουργός Τύπου και Τουρισμού. Παραβρέθηκαν ακόμη καλλιτέχνες που πήραν μέρος στην παράσταση της « Μαντάμ Μπατερφλάι» οι πρωταγωνιστές του «βασιλικού» θεάτρου αρκετά μέλη της αθηναϊκής κοινωνίας εκπρόσωποι των γραμμάτων και των Τεχνών, και οι πρεσβευτές της Γερμανίας, Βουλγαρίας, Ισπανίας, Ουγγαρίας Νοτιοσλαβίας και των άλλων ουδέτερων κρατών.
Ο Γκρατσι δέχθηκε τους καλεσμένους με εκδηλώσεις χαράς και εγκαρδιότητας. « Εν τούτοις, γράφει ο ίδιος , πνεύμα στενοχώριας ήταν απλωμένο στη δεξίωση, εφαίνετο σαν να είχαν όλοι την εντύπωση ότι επαίζετω κωμωδία…»
Ενθυμούμαι – γράφει ο Μποτίνι – τα περίλυπα ή και ειρωνικά βλέμματα που ερίποντο στις συναδελφωμένες ελληνικές και ιταλικές σημαιούλες στον μπουφέ και σε μια μεγάλη τούρτα στην οποία διάβαζε κανείς της λέξεις: « Ζήτω η Ελλάς». Εμεναν ακέραια και κανείς δεν είχε το θάρρος να την κόψει.
Κατά τη προσωπική αφήγηση του Νοτιοσλάβου πρεσβευτή Α. Βούκσεβιτς στον Κ. Κοτζιά, τότε υπουργός της Διοίκησης Πρωτευούσης, όταν και οι δυο βρίσκονταν πρόσφυγες στη Νέα Υόρκη, πολλά περίεργα πράγματα συνέβησαν στη δεξίωση. Έξω από την πρεσβεία άγνωστοι είχαν ρίξει καρφιά κι αυτά προκάλεσαν έκρηξη των αεροθαλάμων των αυτοκινήτων. Το επεισόδιο είχε προκαλέσει σύγχυση στους καλεσμένους που έφθασαν στην πρεσβεία και ήταν φανερός ο εκνευρισμός του Γράτσι. Είχε στην τσέπη του μερικά καρφιά, τα έδειχνε στους καλεσμένου; Και έριχνε την ευθύνη στους αστυνομικούς ( χωροφύλακες) που φρουρούσαν την πρεσβεία.
Τι συνέβαινε στην πραγματικότητα το ξέρουμε από το βιβλίο του ιταλού στρατιωτικού ακολούθου Μοντίνι: « Το βράδυ της 26ης Οκτώβρη, μέρα Σαββάτο, ενώ περιμέναμε την άφιξη των καλεσμένων στη δεξίωση – προσωπικοτήτων από τον ελληνικό κόσμο των γραμμάτων και των τεχνών και μελών της ιταλικής παροικίας – άρχισαν να φθάνουν στην πρεσβεία μεγάλα κρυπτογραφημένα τηλεγραφήματα. Κατά τη διάρκεια της νύχτας έφθασαν τέσσερα που περιείχαν την ανακοίνωση και τον τρόπο επιδόσεως τους στην ελληνική κυβέρνηση. Επειδή όμως τα τέσσερα μέρη στα οποία ήταν υποδιηρεμένο το μακρύ κρυπτογράφημα δεν έφθασαν χρονολογικώς και ανάλογα με την ώρα της αποστολής των συνέβη, ώστε το πρώτο μέρος που περιείχε τον τρόπο της επίδοσης του τηλεσηγράφου , να φθάσει τελευταίο στις πέντε το πρωί, με αποτέλεσμα να μην ξέρει ο πρεσβευτής πότε θα προέβαινε στο σοβαρότατο διάβημά του. Είναι εύκολο να φανταστεί κανείς τον ευνόητο εκνευρισμό του, τόσο περισσότερο που φοβόταν ότι θα ήταν υποχρεωμένος να διακόψει από τη μια στιγμή στην άλλη τη δεξίωση για να κηρύξει τον πόλεμο εναντίον της Ελλάδας.