Εκπαίδευση από... μετάξι στην Αγιά και το Μεταξοχώρι

Μπορεί μια πετυχημένη οικονομική δραστηριότητα να λειτουργήσει ωθητικά ως προς την εκπαίδευση; Η απάντηση είναι "ναι", αν εξετάσει κάποιος την περίπτωση της Αγιάς Λάρισας, όπου η οικονομική άνθιση της περιοχής τα έτη 1855-1875, η οποία προήλθε από την παραγωγή και το εμπόριο των βαμβακομέταξων νημάτων και του μεταξιού, συνετέλεσε στο να παρουσιάζει η περιοχή αυτή ξεχωριστή εκπαιδευτική δραστηριότητα με την υπόλοιπη Θεσσαλία.

Τα παραπάνω στοιχεία ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η προϊσταμένη του Τοπικού Αρχείου Αγιάς των Γενικών Αρχείων του Κράτους, Κατερίνα Παπαδοπούλου, προσθέτοντας πως τις τελευταίες δεκαετίες της Τουρκοκρατίας, σε πολλές περιοχές της Θεσσαλίας σημειώθηκε έντονη εκπαιδευτική δραστηριότητα, κυρίως μετά το 1850, οπότε οι δωρεές και τα κληροδοτήματα των πλούσιων Θεσσαλών της διασποράς πληθαίνουν και οι προσπάθειες των κοινοτήτων για τη στήριξη και ενίσχυση της εκπαιδευτικής διαδικασίας έγιναν εντονότερες.

Οικογένειες της Αγιάς και του Μεταξοχωρίου (Αλεξούλη, Δάλλα, Ηρακλείδη, Βατζιά) συγκέντρωσαν στα χέρια τους το εμπόριο του μεταξιού, απέκτησαν πλούτη και άρχισαν να ενδιαφέρονται για την πνευματική αναβάθμιση του τόπου τους. Στην Αγιά λειτουργούσε πριν από το 1800, το σχολείο των "Κοινών Γραμμάτων", το Ελληνικό Σχολείο από το 1842 και το Παρθεναγωγείο από το 1869, τα οποία, όμως, στεγάζονταν σε ακατάλληλα κτίρια ή συνήθως στους πρόναους των εκκλησιών. Την παντελή έλλειψη διδακτηρίων ήρθε να καλύψει το 1871, η δωρεά του γιατρού Δημήτριου Αλαμάνου με την ανέγερση του Παρθεναγωγείου, όπως αναφέρει η κ. Παπαδόπουλου.

Επίσης, στο κοντινό Μεταξοχώρι λειτουργούσαν ήδη από το 1780 το Σχολείο Αρρένων, το οποίο στεγάστηκε σε δικό του διδακτήριο το 1868 και από το 1855 το Παρθεναγωγείο, το οποίο στεγάστηκε στο σπίτι του μεταξοχωρίτη Επισκόπου Ιερόθεου Κακκάλη, κατόπιν δωρεάς του.

Για την υπόλοιπη επαρχία, αν και υπάρχουν μαρτυρίες για τη λειτουργία σχολείων ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα (Μεγαλόβρυσο, Ανατολή), εντούτοις δεν μπορεί να γίνει λόγος για οργανωμένη εκπαίδευση την περίοδο αυτή.

Το 1873 συστάθηκε, από επιφανείς Αγιώτες, η "Εκπαιδευτική Εφορεία Αγιάς", η οποία ανέλαβε το διορισμό και τη μισθοδοσία των δασκάλων, τη συντήρηση και την ανέγερση διδακτηρίων. Τρία χρόνια αργότερα, η Εφορεία κατόρθωσε, με εισφορές των κατοίκων, να αναγείρει το διδακτήριο του Ελληνικού Σχολείου. Το 1880, σε όλη την επαρχία λειτουργούσαν 17 σχολεία με 922 μαθητές, εκ των οποίων το 1/3 φοιτούσε στα σχολεία της Αγιάς και του Μεταξοχωρίου.

Στα 1881, η απελευθέρωση και η ένταξη της Θεσσαλίας στο ελεύθερο ελληνικό κράτος δημιούργησε νέα δεδομένα στη διοικητική και πολιτική οργάνωση των απελευθερωμένων επαρχιών. Σύμφωνα με τη νέα διοικητική ρύθμιση, η Αγιά ορίστηκε έδρα του νεοσύστατου Δήμου Δωτίου που περιελάμβανε 16 χωριά.

Το σχολικό έτος 1882-3 λειτούργησαν στην επαρχία 5 μονοτάξια σχολεία και 2 τριτάξια στην Αγιά και το Μεταξοχώρι. Ωστόσο, παρά τις οικονομικές αντιξοότητες, το 1886 ο Δήμος συνέδραμε στην ανέγερση διδακτηρίου στο Μεγαλόβρυσο και δέκα χρόνια αργότερα στην ανέγερση του Δημοτικού Σχολείου στην Αγιά, η οποία διακόπηκε το 1897 λόγω του Ελληνοτουρκικού πολέμου και ολοκληρώθηκε το 1900.

Το 1912, οι νέες διοικητικές ρυθμίσεις στην αυτοδιοίκηση, με τη δημιουργία πολλών κοινοτήτων στη θέση του πρώην Δήμου Δωτίου, είχαν ως αποτέλεσμα, αφενός την εντονότερη προβολή και ανάδειξη από τις τοπικές κοινότητες των τοπικών εκπαιδευτικών ιδιαιτεροτήτων και προβλημάτων και αφετέρου τις περιορισμένες δυνατότητες στη διεκδίκηση και επίλυση αυτών. Το 1915, στην εκπαίδευση της επαρχίας προστέθηκε και η μέση Δασική Σχολή Αγιάς, η ίδρυσή της οποίας συνδέεται με το δασικό πλούτο της περιοχής.

Την πενταετία 1930-35 ανεγέρθηκαν στην Επαρχία πέντε νέα διδακτήρια, ενώ, συγχρόνως, αυξήθηκε η οργανικότητα των σχολείων (40 δάσκαλοι απόφοιτοι όλοι του Διδασκαλείου) και η δυναμικότητα των σχολείων και το 1929 λειτούργησε το τριτάξιο Ημιγυμνάσιο με 75 μαθητές.

Το κράτος, για πρώτη φορά μέσα στο διάστημα των πενήντα περίπου χρόνων -αναφέρει η κ. Παπαδοπούλου- που μεσολάβησε από την Απελευθέρωση, έδωσε λύσεις στα μεγάλα εκπαιδευτικά προβλήματα που είχαν στο μεταξύ συσσωρευτεί και οξυνθεί από τα πολεμικά και στρατιωτικά γεγονότα αυτής της περιόδου.

Όμως, η δικτατορία, ο πόλεμος και η Κατοχή ανέκοψαν την εξέλιξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Η επικράτηση του ΕΛΑΣ και η εγκαθίδρυση της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης στην περιοχή έθεσε ως στόχο τη συνέχιση της εκπαιδευτικής δραστηριότητας το χειμώνα του 1944 και η Σχολική Επιτροπή της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης με μια σειρά ενεργειών, κατόρθωσε να διατηρήσει σε λειτουργία τα σχολεία, αναλαμβάνοντας η ίδια τις δαπάνες συντήρησης των σχολείων, τα έξοδα των άπορων μαθητών και τη μισθοδοσία των άπορων δασκάλων. Μετά την απελευθέρωση, οι ελπίδες και το ενδιαφέρον για τη βελτίωση της εκπαίδευσης αναγεννιούνται και πάλι.

Τα σχολεία, παρά τις καταστροφές της Κατοχικής περιόδου επαναλειτούργησαν στο σύνολό τους, εκτός από το Ημιγυμνάσιο, το οποίο αντικαταστάθηκε από το Παράρτημα του Α΄ Γυμνασίου Αρρένων Λάρισας. Τον Ιούλιο του '45 η Κοινότητα Αγιάς, με υπόμνημά της προς το Υπουργείο Παιδείας έθεσε το αίτημα της ίδρυσης Γυμνασίου επεσημαίνοντας, ότι "ηδικήθη απελπιστικώς από εκπαιδευτικής απόψεως", αφού μία επαρχία με 25 κοινότητες και πληθυσμό 25.000 περίπου κατοίκων στερούνταν πλήρους δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Όμως οι αντιξοότητες της εμφύλιας διαμάχης που ακολούθησε, όχι μόνο δεν επέτρεψαν την ίδρυση Γυμνασίου, αλλά διέκοψαν και τη λειτουργία των υπαρχόντων σχολείων, όπως του Αστικού και του Γυμνασιακού Παραρτήματος.

Με το τέλος του εμφυλίου, στη δεκαετία του ΄50, επιχειρήθηκε η συνέχιση της εκπαιδευτικής κατάστασης της προπολεμικής περιόδου με την επαναλειτουργία του Αστικού Σχολείου, του Γυμνασιακού Παραρτήματος και της Δασικής Σχολής. Το κυριότερο πρόβλημα αυτής της περιόδου υπήρξε η ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων σχολικών κτιρίων, τα οποία επισκευάστηκαν ή ανοικοδομήθηκαν κυρίως με κοινοτικές δαπάνες, εράνους και με την προσωπική εργασία των ίδιων των κατοίκων (Αγιά, Σπηλιά, Αετόλοφος, Ανάβρα, Γερακάρι). Παράλληλα, για τη μείωση του αναλφαβιτισμού της γενιάς του πολέμου και της κατοχής, δημιουργήθηκαν προσωρινά οι "Νυχτερινές Σχολές", ενώ οι προσπάθειες των κατοίκων της επαρχίας για την ίδρυση του Γυμνασίου ευοδώθηκαν τελικά το 1957 και τη λειτουργία του το 1960.